สมเด็จพระเจ้ากรุงมิลินท์ภูมินทราธิบดี ทรงฟังก็มีน้ำพระทัยโสมนัสตรัสว่า กลฺโลสิ
สธุสะพระผู้เป็นเจ้าวิสัชนานี้สมควรแล้ว
กัมมานานากรณปัญหา คำรบ 4 จบเท่านี้

ปฏิกัจเจววายามกรณปัญหา ที่ 5

สมเด็จพระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นกษัตริย์ ได้ทรงฟังก็ทรงพระโสมนัสตรัสว่า นิมนต์พระผู้
เป็นเจ้ากระทำอุปมาให้ภิยโยภาวะยิ่งไปกว่านี้เถิด
พระนาคเสนผู้ประเสริฐจึงถวายพระพรอุปมาว่า กึ มญฺญสิ มหาราช ขอถวายพระพร
บพิธพระราชสมภารเจ้า ยังทรงสำคัญว่ากระไรเล่า เหมือนบพิตรพระราชสมภารเจ้าฉะนี้ แล
จะใคร่เสวยเข้าสาลี จึงสั่งให้กระทำนาหวังจะให้ทันเสวย จึงให้ทำไร่ไถนาหว่านข้าวสาลีและ
ข้าวแดงต่าง ๆ ลงไว้ หวังจะให้ทันเสวย จะทันเสวยทันอยากหรือไม่
พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นกษัตริย์ตรัสตอบว่า น หิ ภนฺเต จะทันเสวยทันอยากที่ไหน นะ
พระผู้เป็นเจ้า
พระนาคเสนมีเถรวาจาว่า ข้อความนี้ฉันใดเล่า ภิกษุซึ่งบวชเข้าในพระศาสนา ก็คิดว่า
เมื่อทุกข์จะมีมาในกาลเบื้องหน้า จึงจะค่อยดับรับรองป้องกันจะทันที่ไหม จึงเพียรดับทุกข์ไว้แต่
แรกเริ่มเดิมที หวังจะได้เพียรพากให้ลำบากต่อไป มิได้กระทำความเพียรต่อทุกข์อันมีมาถึง
ในเบื้องหน้า
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นกษัตริย์ตรัสว่า นิมนต์พระผู้เป็นเจ้ากระทำอุปมาให้ยิ่งกว่านี้
พระนาคเสนองค์อรหาธิบดี จึงถวายพระพรอีกเล่าว่า กึ มญฺญสิ มหาราช พระราช-
สมภารเจ้า จะทรงพระวิตกสำคัญกระไรเล่า เหมือนพระราชสมภารเจ้ากระทำการป้องกัน
ข้าศึกสงคราม จะกระทำเสียแต่ยังไม่มีข้าศึกมาหรือ หรือต่อมีข้าศึกมากระทำสงครามจึงคิด
อ่านให้กระทำกำแพงค่ายคูประตูหอรบเชิงเทินต่าง ๆ ทำฉางข้าวฉางปลา ฝึกช้างฝึกม้า หรือ
เป็นประการใด
พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นกษัตริย์ตรัสว่า หามิได้ โยมก็จัดแจงไว้แต่เดิม
พระนาคเสนถวายพระพรว่า ถึงบรรพชิตก็เพียรกระทำกิจเสียแต่เดิมเหมือนกัน อนึ่ง
เล่า สมเด็จพระสัพพัญญูเจ้าก็ตรัสพระสัทธรรมเทศนาไว้ฉะนี้
ปฏิกจฺเจว ตํ กยิรา ยํ ชญฺญา หิตมตฺตโม
น จ สากฏิจิตฺเตน มนฺตา ธีโร ปรกฺกโม ฯ
ยถาปิ สากฏิโก นาม ปนฺถํ สมํ หิตฺวา มหาปถํ
วิสมํ มคฺคมารุยฺห อกฺขจฺฉินฺโนว ฌายติ ฯ
เอวํ ธมฺมา อปกฺกมฺม อธมฺมํ อนุตฺติยา
มนฺโท มจฺจุมุขปฺปตฺโต อกฺขจฺฉินฺโนว ฌายตีติ ฯ

พระพุทธฎีกาโปรดว่า ธรรมดาบรรพชิตรู้ว่ากิจสิ่งไรจะให้ทุกข์ ก็พึงพากเพียรให้
สำเร็จกิจเสียแต่เดิม อย่าดูเยี่ยงชาวเกวียนที่ทิ้งทางเก่าเสีย เข็นไปทางใหม่ไม่เสมอ เกวียนก็หัก
เพลาก็หัก ตัวก็ซบเซาอยู่ ดุจพระโยคาวจรภิกษุไม่รู้ว่าจะตายเมื่อไร จึงให้เร่งเพียรไว้แต่เดิม
พระเจ้ากรุงมิลินท์ได้ทรงฟังก็โสมนัสตรัสว่า สมควรแล้ว พระผู้เป็นเจ้าอุปมาในกาลบัดนี้
ปฏิกัจเจววายามกรณปัญหา คำรบ 5 จบเท่านี้

ปกติอัคคิโต นิรยัคคีนัง อุณหาการปัญหา ที่ 6

สมเด็จพระเจ้ากรุงมิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า พระผู้เป็นเจ้าว่าไว้กับโยมว่า ไฟเป็นปรกตินี้ร้อนเป็นประมาณ ไฟในนรกนี้
ร้อนกล้าหาญกว่าไฟในมนุษย์ อนึ่งเล่า มาตาว่าบุคคลจะเอาก้อนศิลาอันน้อยใหญ่ใส่ลงไปใน
เพลิงอันเป็นปกตินี้วันยังค่ำ น วิลิยํ คจฺฉติ ก็มิได้ยับย่อยไป บุคคลจะเอาศิลาใหญ่ประมาณ
เท่ากูฏาคารปราสาทใส่เข่าไปในไฟนรกนั้นไม่ทันถึงวัน แต่ขณะเดียวก็ย่อมไป น สทฺทหามิ
โยมจะได้เชื่อคำคำนี้หามิได้ ด้วยสัตว์ในนรกเพลิงไหม้อยู่ถึงพันปีก็มิได้ยับย่อมไป เหตุดังนี้
โยมจะเชื่อก็หามิได้
พระนาคเสนจึงวิสัชนาแก้ไขว่า กึ มญฺญสิ มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราช-
สมภาร พระราชสมภารสำคัญอย่างไร บพิตรพระราชสมภารดำริเข้าพระทัยบ้างหรือไม่ว่า
สัตว์ทั้งหลายคือไก่และนกยูงมังกรปลาฉนากปลาฉลามและเต่า สัตว์เหล่านี้กินกรวดและก้อน
ศิลาละเอียดและหยาบ บพิตรได้ยินเขาเล่าบ้างหรือไม่
พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นกษัตริย์ตรัสว่า เออ โยมได้ยินเขาว่าอยู่ นะพระผู้เป็นเจ้า
พระนาคเสนจึงถวายพระพรถามอีกเล่าว่า บพิตรพระราชสมภารเข้าพระทัยหรือไม่ว่า
กรวดหินที่สัตว์เหล่านั้นกินตกเข้าไปถายในลำไส้นั้นจะย่อยยับเป็นคูถไปหรือไม่เล่า
พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นกษัตริย์ตรัสรับคำไปว่า เออ พระผู้เป็นเจ้า ก้อนกรวดก้อนหินที่
สัตว์กินเข้าไปถึงภายในไส้แล้วก็ย่อยยับไป
พระนาคเสนถามว่า ดูรานะบพิตรพระราชสมภาร สัตว์ที่ปฏิสนธิในครรภ์แห่งสัตว์
ทั้งหลายเหล่านี้จะย่อมยับไปด้วยหรือประการใด